Ik doe het maar als bij een pleister: In balans zijn bestaat niet. Misschien droom je wel eens van de perfecte balans tussen werk en privé of de perfecte balans tussen lichaam en geest. Dat je geheel stressvrij door het leven gaat. Professor Christina van der Feltz-Cornelis zei het tijdens een lezing heel treffend: “Wanneer je totaal geen stress ervaart, ben je dood”. Fysiologisch gezien dan hé. Gevoelsmatig ligt dat voor jou waarschijnlijk heel anders. Bij mij tenminste wel. Er zijn momenten op een dag waarin ik me in balans voel. Dan voel ik me gelukkig, ontspannen, kalm en ben ik me niet zo bewust van negatieve gedachten over mezelf. Kortom, ik zit dan lekker in mijn vel. Dit soort momenten doen zich voor wanneer ik niet zoveel aan het doen ben, bijvoorbeeld in de zon geniet van een kop thee, stoei met de kinderen of doelloos voor me uit zit te staren (overigens dé activiteit om nieuwe ideeën op te doen en productiever te zijn, of ga gewoon even ‘van je plaats af’). Op andere momenten ben ik juist heel actief met iets bezig wat ik leuk en uitdagend vind en waar ik volledig in op ga. Dat laatste wordt ook wel flow genoemd. Daar kom ik aan het eind van dit blog op terug.
Het is natuurlijk een open deur om te zeggen dat ontspanning zoeken helpt bij vaker het gevoel te hebben in balans te zijn. Aan de andere kant is dat makkelijker gezegd dan gedaan wanneer je bijvoorbeeld een baan combineert met het opvoeden van (kleine) kinderen en je ook nog allerlei andere verplichtingen en verwachtingen (van jezelf en anderen) hebt. Je bent aan het jongleren. Ik weet niet hoe dat voor jou is, maar ik ben er niet zo goed in. De ballen vallen regelmatig op de grond en ik kan het ook niet altijd opbrengen om (met veel enthousiasme) de ballen weer op te rapen. Je kunt dus heel erg je best gaan doen om de ballen nooit te laten vallen, óf je kunt je eraan overgeven dat je periodes kent waarin het allemaal perfect lijkt te lopen (nou ja, bijna dan) en misschien wel veel vaker periodes waarin je het allemaal even niet meer weet.
Ga mee met deze golfbeweging en probeer wat vaker aandacht te hebben voor jouw behoeften op dat moment. Al is het maar door kleine mini-pauzes van steeds enkele minuten! Haal drie keer diep adem, zucht eens lekker diep, rek je even uit, staar naar buiten, geef iemand een knuffel, ga op de grond liggen, doe je ogen even dicht…. wat dan ook. Door gedurende de dag een paar keer stil te staan bij hoe je je voelt en wat je behoeften zijn, lukt het ook beter om keuzes te maken over hoe jij je tijd wilt indelen. Je kunt bewust kiezen om ‘s avonds te werken, of juist zonder schuldgevoelens een avond tv te kijken, een boek te lezen, met een vriendin af te spreken, naar de sauna te gaan etc. We zijn een beetje verleerd hoe we van ons hoofd naar ons hart kunnen gaan, en om daar te komen hoef je echt niet per se mindfulness of meditatie te beoefenen. Door af en toe een mini-pauze in te lassen en te luisteren naar jouw behoeften kom je al een heel eind.
Ik denk dat we allemaal onze grenzen min of meer kennen. Je weet het nog precies wanneer je er heel erg overheen ging (stress, burn-out) of er totaal niet in de buurt kwam (verveling, bore-out). Af en toe over je grenzen heen gaan is niet erg, het brengt je ook juist verder in het leven. Je blijft jezelf ontwikkelen. Probeer wel bewust te zijn in hoeverre je over je grenzen bent gegaan, waar dat aan ligt en hoe structureel dit is. Daarom is het zo belangrijk om je waarden te kennen. Mijn belangrijkste waarden op dit moment zijn bijvoorbeeld vrijheid, gezin, liefde, ambitie, plezier en gezondheid. Voor mij betekent me in balans voelen dat mijn belangrijkste waarden in balans zijn. Mijn ambitie om mezelf te blijven ontwikkelen als mens, wetenschapper en trainer (met als drijfveer andere mensen te helpen) staat nog wel eens loodrecht tegenover gezin en liefde. En gezondheid en plezier staan ook wel eens tegenover elkaar. Naar je waarden leven kan soms pijnlijk zijn. Elke keer maak je weer opnieuw de keuze. Wanneer je weet waarom je de keuze maakt (omdat je in deze situatie een bepaalde waarde belangrijker vindt) zal je de keuze ook makkelijker kunnen accepteren en daar uiteindelijk gelukkiger mee zijn.
Net als met waarden is het ook belangrijk om je sterke kanten en valkuilen te (her)kennen. Sterke kanten die ik inzet om mijn ambities waar te maken zijn bijvoorbeeld hard werken, goed kunnen plannen en organiseren, doorzetten en gedreven zijn. Wanneer ik activiteiten doe die passen bij mijn sterke kanten dan laad ik als het ware mijn eigen batterijen op. Ik haal er voldoening uit. Maar wanneer de druk en stress toenemen, dan zitten in mijn sterke kanten ook meteen mijn valkuilen. Ik moet er dan voor waken dat ik overal ja tegen zeg, nieuwe dingen blijf ondernemen terwijl ik iets anders nog niet af heb en goed voor mezelf én anderen blijf zorgen. Ik kan mezelf dan voorbij lopen en ga bijvoorbeeld meer snoepen, minder bewegen, later naar bed en ik word sneller boos op mijn man en kinderen. Je valkuilen zijn dus ook je vriend, want zij wijzen jou op je balans. Ik probeer dan bijvoorbeeld andere sterke kanten in te zetten zoals creativiteit, nuchterheid en luisteren naar mijn gevoel. En ik zet weer wat vaker in op mijn andere waarden zoals samen met mijn gezin leuke uitstapjes maken en vaker sporten.
De Amerikaanse psycholoog en professor Mihaly Csikszentmihalyi (spreek uit: tsjik-tsjent-mighailie) ontdekte een mentale staat van zijn die hij flow noemt. Martin Seligman en Mihaly Csikszentmihalyi worden overigens gezien als de grondleggers van de positieve psychologie sinds zij samen in 2000 hierover publiceerden in het tijdschrift American Psychologist. Sindsdien is er veel onderzoek gedaan naar flow waarin bewijs is gevonden voor de positieve relatie met onder andere geluk, veerkracht en productiviteit. Om meer in balans te komen lijkt het zinvol om naast ontspannende activiteiten ook op zoek te gaan naar meer flow-ervaringen in je dagelijkse leven. Dat kan zowel in privé als in werksituaties. Vaak merk je pas achteraf dat je in een flow zat. Je hebt dan al snel het gevoel dat het je overkomt. Toch zijn er verschillende vaardigheden en voorwaarden die je kunnen helpen om in een flow te komen:
Je moet intrinsiek gemotiveerd zijn voor de activiteit. Je wilt het graag puur vanuit jezélf: de activiteit is jou niet opgelegd door iemand anders en je doet de activiteit niet om waardering of erkenning te krijgen van anderen.
Je hebt er vertrouwen in dat je de activiteit tot een goed resultaat kan brengen, maar dat zal je wel de nodige inspanning kosten. Het is dus een activiteit die niet te makkelijk voor je is, maar ook niet té moeilijk.
Je hebt een duidelijk en concreet doel voor ogen waarvoor we opperste concentratie nodig hebben. Het tegenstrijdige is dat het dan weer niet de bedoeling is dat je alleen maar op het resultaat gefixeerd bent, maar juist op het proces. Dus het doen van de activiteit zelf.